اکزمای سرشتی

اصلاح اکزما را برای توصیف تمام انواع حالت های قرمزی، تاول زدن، ترشح، پوسته پوسته شدن، تغییر رنگ مایل به قهوه ای، ضخیم شدن و خارش پوست بکار می برند. اگزما انواع مختلفی دارد مانند: اکزمای تماسی آلرژیک، اکزمای شوره ای و اکزمای سکه ای. در این جا تنها به بررسی نوع شایعی از اکزما که بنام درماتیت آتوپیک یا اکزمای سرشتی مشهور است می پردازیم.

لغت «آتوپیک Atopic» گروهی از بیماری های آلرژیک یا توام با آلرژی را در بر می گیرد که اغلب چند نفر از اعضای یک خانواده را مبتلا می نمایند. این خانواده ها ممکن است آلرژی هایی نظیر تب یونجه (حساسیت فصلی)، حساسیت به گرده گیاهان و آسم داشته باشند. علاوه بر آن، ضایعات پوستی که بنام «درماتیت آتوپیک» خوانده می شوند نیز در آنها وجود دارد. در حالیکه در خانواده بیشتر مبتلایان به درماتیت آتوپیک افرادی با مشکلات مشابه را می توان یافت، ولی در 20 درصد موارد غیرممکن است تنها فردی باشد که در خانواده به این بیماری مبتلا است. درماتیت آتوپیک در تمام نقاط دنیا بسیار شایع است. متأسفانه آمار دقیقی از شیوع این بیماری در ایران در دسترس نیست اما این بیماری حدود 10 درصد نوزادان و 3 درصد کل جامعه را در ایالت متحده آمریکا، در بر می گیرد. اگرچه این بیماری در هر سنی ممکن است پدید آید ولی در نوزادان و بچه ها بسیارشایع تراست. ضایعه پوستی بسیار خارش دار و گاهی هم بد شکل و ناخوشایند است.

بیماری درماتیت اتوپیک معمولاً در بچگی و گاهی تا قبل ازسن 25 سالگی خودبخود بهبود می یابد. ولی بعضی بیماران در تمام عمر خود از این مشکل رنج می برند. در اینگونه موارد معمولاً هم بیمار و هم پزشک از تداوم درمان و سماجت بیماری خسته و عاجز می شوند.

علایم اکزمای سرشتی چیست؟

‏زمانی که بیماری در سنین نوزادی بروز می کند، گاهی بنام «اکزمای نوزادان» خوانده می شود. ضایعات خارش دار، ترشح دار و دلمه بسته، بخصوص در صورت و سر نوزاد پدید می آیند ولی این ضایعات در هر جای دیگر هم می توانند وجود داشته باشند. برای رهایی از احساس خارش، کودک ممکن است صورت، گونه ها و سایر مناطق مبتلا را با دست بخاراند و یا سر و صورتش را به بالش و یا هر چیزی که در دسترس دارد بمالد. والدین باید بدانند که اکثر نوزادان قبل از رسیدن به سن دو سالگی از این بیماری خلاصی می یابند. ولی درمان مناسب می تواند در کنترل بیماری بسیار سودمند بوده و تحمل آنرا تا وقتی که گذشت زمان را حل کند، راحت تر نماید. اگر بیماری ادامه یابد یا پس از سن نوزادی بروز نماید، پوست تمایل کمتری به قرمزی، تاول زدن، ترشح داشتن و دلمه بستن دارد. در عوض، ضایعات بصورت خشک، قرمز متمایل به قهوه ای یا خاکستری درآمده و پوست حالت پوسته پوسته و ضخیم پیدا می کند. احساس خارش شدید و تقریباً غیرقابل تحمل نیز وجود دارد که در هنگام شب بدتر می شود. بعضی بیماران آنقدر پوست خود را می خارانند تا زخم شده و خون می افتد. در این حالت، سد دفاعی پوست خدشه دار شده و ممکن است به عفونت پوست منجر شود.

در نوجوانان و بالغین جوان، ضایعات بطور مشخص در نواحی خم آرنج و پشت زانو، قوزک، مچ و نیز بر روی صورت، گردن و قسمت های بالایی قفسه سینه پدید می آیند. اگرچه این نواحی که نام بردیم شایع ترین نقاط هستند، ولی باید دانست هر جای دیگر بدن نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شود.

چگونه اگزمای سرشتی تشخیص داده می شود؟

یک ضایعه خارش دار با خصوصیات فوق الذکر، همراه با یک تاریخچه خانوادگی از آلرژی، می تواند نشانگر بیماری اکزمای سرشتی باشد. درمان مناسب، به موقع و مداوم توسط یک متخصص پوست می تواند موجب آسودگی بیمار شده و نیز شدت و دوره بیماری را کاهش دهد.

بیماری همیشه هم از یک الگوی معین پیروی نمی کند. ضایعات ممکن است در کف و پشت دست ها و انگشتان و یا حتی روی پاها پدید آیند. در این مناطق، ضایعات ضخیم شده، دلمه بسته و ترشح دار ممکن است سالها وجود داشته باشند.

چه عواملی می توانند باعث تشدید اکزمای سرشتی شوند؟

پوست بیماران مبتلا به اکزمای سرشتی نسبت به بسیاری از عوامل می تواند واکنش نشان دهد: تغییرات سریع دمای محیط (سرما و گرما)، خشکی هوا، ورزش سنگین، برخی غذاها، سایش با لباس، عفونت ها، آفتاب و استرس های عصبی. البته میزان حساسیت پوست نسبت به عوامل فوق در افراد مختلف متفاوت می باشد.

نقش غذاها در ایجاد بیماری چیست؟

آلرژی غذایی در حدود 10 درصد بیماران دیده می شود. اگرچه بعضی از غذاها (مانند تخم مرغ، شیرگاو، ماهی، آجیل، مواد افزودنی، مواد رنگی مصنوعی، سویا، شکلات و توت فرنگی) موجب تشدید حملات این بیماری بخصوص در شیرخواران و بچه ها می شوند، ولی حذف کامل این غذاها از رژیم غذایی مبتلایان، بندرت موجب کاهش علایم یا بهبودی خواهد شد. اگر روش های درمانی مختلف در بیماران بی نتیجه باشد، می توان بطور آزمایشی این مواد را از رژیم غذایی حداقل برای یکی دو هفت حذف کرد و نتیجه را مشاهده نمود. همچنین از مصرف هرگونه غذایی که بر اثر تجربه به بیمار یا والدین او ثابت شده است که در ایجاد یا تشدید ضایعات مؤثرند، باید اجتناب شود. فاصله زمانی بین مصرف غذای آلرژی زا و تشدید ضایعات معمولاً 2-1 ساعت می باشد. برخی متخصصین توصیه می کنند که مادران شیرده و شیرخواران مبتلا به بیماری اکزمای سرشتی تا سن یک سالگی از این مواد غذایی استفاده نکنند.

آیا عوامل محیطی در ایجاد این بیماری نقشی دارند؟

اجتناب از تماس با بعضی از مواد موجود در هوا و نیز گرد و غبار می تواند بطور چشمگیری سبب ایجاد آرامش و تخفیف علایم شود. گرد و غبار و اشیائی که گرد و غبار را در خود نگه می دارند (نظیر بالش پر، متکا، کوسن، پرده، فرش، روکش مبل، بعضی از اسباب بازی ها و پشم) می توانند سبب بدتر شدن بیماری شوند. لذا محل زندگی باید ساده و فاقد محل های تجمع گرد و خاک باشد. از نگه داشتن گل و گیاه و حیوان در منزل باید اجتناب نمود. ملحفه ها باید مرتب شسته شده و محل های تجمع گرد و خاک گردگیری شوند. مواد آرایشی، عطریات، اسپری ها (حشره کش و خوشبو کننده) و دود سیگار می توانند باعث تشدید اکزما شوند و از تماس با آنها باید اجتناب شود.

آیا آزمایش های آلرژی برای پیدا کردن دلیل ایجاد اکزمای سرشتی ارزشی دارند؟

اگرچه وجود یک آزمایش پوستی مثبت تنها در 20 درصد اوقات نشان دهنده وجود آلرژی است، ولی در صورت منفی بودن، آزمایش پوست می تواند دلیل خوبی برای عدم وجود آلرژی باشد. انجام این آزمایش ها همیشه باید فقط توسط افراد مجرب و آموزش دیده انجام گیرد. گاهی انجام این آزمایش ها خود باعث تشدید اکزما می گردد.

برای درمان اکزمای سرشتی چه باید کرد؟

با پزشک خود در مورد کرم ها، لوسیون ها، شامپوها و سایر محصولات بهداشتی آرایشی که استفاده می کنید مشورت کنید تا در صورتی که مواد تحریک کننده ای در آنها وجود دارد شما را از آن آگاه کند. از پوشیدن لباس های خشن، تنگ، چسبان و پشمی خودداری کنید. لباس های نخی و کتانی در این میان بهترین انتخاب هستند. تغییرات ناگهانی دما و  هرگونه فعالیتی که موجب تعریق شدید شود، سبب بدتر شدن احساس خارش و اکزما می شود. از آنجا که خاراندن پوست موجب آسیب بیشتر به آن و تشدید اکزما می شود، باید سعی شود به جای خاراندن، با فشار دادن پوست احساس خارش را کنترل نمود.

پزشکان متخصص پوست و مو بسته به حال بیمار و شدت بیماری معمولاً کرم ها و لوسیون های موضعی حاوی کورتیکوستروئید یا ترکیبات دیگر را برای بیماران تجویز می کنند. گاهی برای تخفیف علایم، داروهای خوراکی از قبیل آنتی هیستامین ها هم به بیمار داده می شوند. آنتی بیوتیک های خوراکی تنها در صورتی باید مصرف شوند که وجود عفونت در پوست برای پزشک محرر باشد. در موارد خیلی حاد، پزشک متخصص پوست و مو ممکن است دستور استفاده از نور ماوراء بنفش را برای بیمار صادر کند.

از مصرف داروهای حاوی کورتون خوراکی تا آنجا که ممکن است باید خودداری کرد. ولی اگر همه روش های درمانی دیگر بی نتیجه بودند، پزشک ممکن است از کور تون خوراکی هم برای درمان بیمار استفاده کند. همانگونه که مصرف بی رویه کورتون مضر می باشد، ترس از آن و عدم مصرف آن علیرغم تجویز پزشک هم اشتباه است.

خشکی پوست یکی از مشکلات شایع بیماران بوده و زمینه ساز بروز ضایعات اکزمایی نیز می تواند باشد. برای کنترل خشکی پوست می توان از یک دستگاه بخور (ترجیحاً بخور سرد) استفاده نمود. در صورت عدم دسترسی به آن، می توان یک ظرف دهان گشاد آب را روی بخاری یا شوفاژ قرار داد. استحمام باید به حداقل دفعات لازم و با مدت کوتاه صورت گیرد و از استفاده از آب داغ اکیداً خودداری گردد. از کاربرد کیسه حمام یا صابونهای معمولی باید اجتناب کرد. حداکثر تا 3 دقیقه پس از استحمام، باید کل پوست توسط پمادهای مرطوب کننده چرب شود تا از تبخیر آب پوست جلوگیری گردد. هنگام خشک کردن بدن، حوله را نباید روی پوست مالید بلکه باید پا گذاشتن حوله روی پوست، آب آن گرفته شود.